Joost Tanasale (37) werkt als woordvoerder voor Herinneringscentrum Kamp Westerbork. In zijn vrije tijd dook hij in het bewogen leven van zijn Molukse opa, die na de oorlog tot 1962 met zijn gezin in Merauke woonde. Waar raakt dat verhaal aan zijn eigen leven? Joost besloot er een roman over te schrijven. Samen met zijn zus maakte hij ook de podcast ‘Podkas van mijn opa’. En in de tussentijd hield hij een dagboek bij.

Dubbelbloed - Joost - Papua dalam hatiku | Hapin
Fotografie: Maya Matu
Behouden Huys | december 2020

Een paar weken geleden zei iemand tegen me: ga voor je verlangen, ook als je vastloopt. Vandaag werd ik wakker en voelde ik dat ik naar het Drentse dorpje Norg moest. Naar het zomerhuisje ‘Het Behouden Huys’, dat mijn Nederlandse familie van mijn moeders kant enkele jaren bezat. Daar is de enige foto genomen waarop ik samen sta met mijn Molukse opa. We poseren met zijn vieren: mijn opa, mijn oma, mijn zus Tamar en ik.

Twee jaar later overleed mijn opa, ik weet nauwelijks iets van hem. En mijn oma is er ook al lang niet meer. Mijn opa was Pieter Johan Tanasale, in 1915 geboren in Haria op het Molukse eiland Saparua. Mijn oma, Therèse Carolina Renoult, werd geboren in 1921 in Makassar. In 1962 kwamen ze naar Nederland, allebei liggen ze begraven onder de Hollandse sneeuw.

Het huisje kon ik niet meer vinden, maar opeens wist ik waar mijn onbestemde gevoel vandaan komt. Nu mijn moeder een paar jaar dood is, is er ruimte voor de kant van mijn stille vader. Ik weet niet eens waar hij vandaan komt. Ja, Merauke, de meest oostelijke stad van Indonesië. Maar wat is zijn verhaal?

Ik heet Joost, lekker Hollands, duidelijk. Maar wat gaat er schuil achter onze melodieuze achternaam? Wat heb ik door te geven aan mijn eigen kinderen? Ik ken de Molukse taal en rituelen niet. Zou het daardoor komen dat ik me zo ongemakkelijk voel tussen Molukkers? Op de terugweg kwam het antwoord plotseling, als een ingeving. En vanavond zat ik bij mijn vader op de bank. “Ik ga een boek schrijven over opa”, zei ik.

Dubbelbloed - Joost - Papua dalam hatiku | Hapin
Joost met zijn zus, opa en oma
Dubbelbloed - Joost - Papua dalam hatiku | Hapin
Rode boekje | april 2021

Inmiddels merk ik dat een levensverhaal ontrafelen keihard werken is. Bronnenonderzoek, appen, mailen en bellen, saaie oude boeken uitpluizen. En veel vragen aan mijn vader, die meer weet dan hij zelf beseft. 

Vorige week ben ik bij mijn oom langs geweest, hij heeft documenten van mijn opa bewaard en de meeste ingescand. Telegrammen, brieven en mijn dierbaarste: een rood notitieboekje. Op de laptop heb ik ontelbare keren op de letters ingezoomd. Ik kwam erachter dat mijn opa in het voorjaar van 1949 feiten, cijfers en geboorte- en sterfdata erin begon te schrijven, omdat zijn tweede vrouw, mijn oma, in aantocht was. Ze waren met de handschoen getrouwd, zij nog op Ambon, hij in Merauke. Ze hadden elkaar nog nooit gezien! 

In het boekje las ik ook de naam van de voor mij mysterieuze eerste vrouw van mijn opa, waar hij als jonge jongen op Ambon voor was gevallen: Maria Anna Magdalena Telussa. Ik snap hem wel, alleen op die naam zou ik al verliefd worden. Nanang werd ze genoemd, zij overleed in 1945 tijdens de oorlog op het afgelegen Molukse eilandje Babar. Ik vraag me af of hij aan haar dacht toen mijn oma in de haven van Merauke van boord ging en zij elkaar voor het eerst zagen. 

Oorlog op Babar | oktober 2021

Afgelopen weken heb ik het rapport doorgenomen dat mijn opa schreef over de gebeurtenissen tijdens de oorlog op Babar. Het greep me naar de keel, ik droomde erover. Zou het zo diep zitten?

Samengevat: sinds de bezetting door de Japanners van het eiland werd mijn opa gewantrouwd omdat hij als telegrafist werkte voor de Nederlanders. In 1944 was zijn huis al afgebrand en verbleef zijn gezin overal en nergens. Bewoners van het dorpje Emplawas hielden de onderdrukking niet meer vol en vermoordden een Japanse officier. Als vergelding werden honderden Emplawassers, bijna het hele dorp, bruut vermoord.
De twaalf knapste meisjes werden gedwongen tot prostitutie. De veertien hoofdverdachten van de moord
op de Japanse officier werden enkele dagen later op gruwelijke wijze afgemaakt, waarbij “alle personen van
enig aanzien onder de Babareesche bevolking werden opgetrommeld om het slot van dit drama bij te wonen”. Een van hen was mijn opa: “Het was griezelig gewoon dezen rol gade te slaan.”

Kort daarop werd hij zelf samen met vier vrienden gevangengenomen en “beestelijk mishandeld”. Verdacht van spionage, onderdak bieden aan Australische soldaten en zijn “hardnekkige weigering” om voor de Japanners te werken. Zijn vrienden werden geëxecuteerd, mijn opa overleefde als enige. “Rapporteur werd Goddank vrijgesproken”, schreef hij. De opluchting was van korte duur: Nanang overleed door ondervoeding en ook hun pasgeboren zoontje en 4-jarige dochter overleefden het niet. 

Na een kort verblijf op Ambon vertrok mijn opa in 1947 met zijn drie kinderen naar Merauke. Opnieuw nam hij op een afgelegen plek een baan aan als telegrafist op het postkantoor, “omdat niemand anders het wilde”.

Dubbelbloed - Joost - Papua dalam hatiku | Hapin
De opa van Joost (rechts) voor het postkantoor in Merauke
Dubbelbloed - Joost - Papua dalam hatiku | Hapin
Joost, zijn vader en zoon
Podkas | oktober 2022

Samen met mijn zus en zangeres Tamar maak ik de podcast Podkas van mijn opa, waarin we mijn onderzoek en haar muziek samenbrengen. Vandaag sprak ik het intro in: 

“Wij hebben een Nederlandse moeder en een Molukse vader. Maar we voelden ons altijd gewoon Nederlands. De laatste tijd komen we erachter dat onze afkomst ons meer beïnvloedt dan we dachten.” 

We nemen het op in de kas bij mijn vader in de tuin. Hij heeft nooit de behoefte gehad om terug te gaan naar zijn geboorteplaats in Papua. “Het is nu vast een grote stad”, zegt hij. Toch merk ik dat mijn zoektocht ook zijn interesse in onze familiegeschiedenis aanwakkert.

VOC | januari 2023

De romantiek van het schrijven ben ik even verloren. Ik wind me op over de omgang met Molukse generatiegenoten van mijn opa – de frontsoldaten van het KNIL die in 1951 naar Nederland kwamen, in barakken in zogenaamde woonoorden werden weggestopt en nooit meer terugkeerden naar hun land. Misschien ben ik wel het meest boos over de lovende woorden van mijn opa zelf over Nederland en de Oranjes, zijn “steeds trouw te zijn aan Hare Majesteit de Koningin en de Regeering”. Ik erger me zelfs aan het feit dat mijn ooms, tantes en vader, precies volgens het boekje, dienstbaar kwamen te werken bij overheidsinstanties. Alsof dat de enige manier was om geaccepteerd te worden. En ikzelf dan! Jarenlang werkte ik voor de langstzittende burgemeester van Nederland en hemelde ook ik de lokale VOC-beroemdheid Abel Tasman op.

Laatste kolonie in de Oost | augustus 2023

Terwijl de spanningen in Nieuw-Guinea opliepen, stuurde mijn opa als lokale leider van de RMS (Republiek der Zuid-Molukken) vanuit Merauke vele brieven en telegrammen naar de latere RMS-president in ballingschap, ingenieur Manusama. Ik lees hun bespiegelingen over de Molukse zaak, maar ook over voetbaluitslagen.

“Nieuw-Guinea ligt aan de periferie van onze belangen, maar in het hart van onze principes”, zei minister
Luns in die jaren. Het bleken loze woorden, Nederland verloor in 1962 de laatste kolonie in de Oost. Mijn opa diende ontslag in als telegrafist en richtte zijn huis in als kantoor om alle documentatie voor de Molukkers in orde te maken voor wat hij ‘evacuatie’ noemde. Ik noem het noodgedwongen vluchten.

Dubbelbloed - Joost - Papua dalam hatiku | Hapin
Ticket uit de tropen | maart 2024
Dubbelbloed - Joost - Papua dalam hatiku | Hapin

Een groot verlangen maakte zich van mij meester om zelf de reis van mijn opa te maken. Als slotstuk van mijn ontdekkingstocht en als eerbetoon aan wat hij heeft doorstaan. Zonder zijn moed en inspiratie te verliezen, in een periode dat hij in dezelfde levensfase zat als ik nu. Na een bijzonder bezoek aan de Molukken en de kampong van de familie Tanasale op het eilandje Nusalaut, is Merauke mijn eindbestemming. Op het vliegveld houd ik mijn vliegticket naast die van mijn vader uit 1962. Een ticket weg uit de onveilige tropen. Mijn opa zou een paar weken later per schip de tocht maken, op het vliegveld nam hij afscheid van zijn gezin. In een brief schreef hij: “Toen ik dien dag van de strip thuis kwam dacht ik alleen aan de kinderen die toen nog niet goed hebben gegeten voor hun vertrek.”

Vandaag vlieg ik zelf weg uit Merauke. Hier vond ik de ooit idyllische, maar inmiddels verpauperde werkplek van mijn opa. ‘Postkantoor 1920’ staat nog steeds op de voorgevel. Ik stond bij de haven waar mijn opa en oma elkaar voor het eerst zagen, waarna ze de rest van hun leven samen doorbrachten. En ik zag het intrigerende strand van Lampu Satu. Het zand waar de voetstapjes van mijn vader lagen, is veranderd in een strandweg voor talloze scooters. Merauke was vervreemdend en herkenbaar, ik belde mijn vader tijdens de oogverblindende zonsondergang.

Ik weet inmiddels waar hij vandaan komt, welke verhalen schuilgaan achter onze naam, en steeds meer waar ik zelf toe behoor. Het is naast mijn Nederlandse kant komen te staan. Misschien was de stilte rondom mijn familiegeschiedenis wel nodig om mij de kans te bieden deze verhalen weer tot leven te wekken.

Auteur: Joost Tanasale | Samen met Jeffrey Buys reisde Joost dit jaar naar de Molukken en Papua. Ze maakten de podcastreeks ‘Oost-Indisch Doof’, die in de loop van 2024 uitkomt. 

Dit verhaal is één van de zeven generatieverhalen uit ons Papua magazine. Het Papua magazine vertelt op laagdrempelige wijze de gedeelde geschiedenis tussen Nederland en Papua. Niet (alleen) aan de hand van cijfers en feiten, maar juist via verhalen van hen wiens familie- en levensloop gekleurd is door deze geschiedenis. Dat maakt het magazine ook goed leesbaar als je nog weinig tot niks weet over Papua en zijn koloniale historie. Bestel jouw exemplaar in onze winkel.